Ορισμός της αλληγορίας του σπηλαίου

Λιλέν Γκόμεζ | Νοε. 2021
Εκπαίδευση φιλοσοφίας

Από την αλληγορία του σπηλαίου, στο Βιβλίο VII της Δημοκρατίας, ο Πλάτωνας εξηγεί τη δυιστική διαίρεση του κόσμου σε αισθητό και νοητό. Η αλληγορία αναφέρεται στην κατάσταση μιας ομάδας ανδρών που ζουν σε μια σπηλιά της οποίας η μόνη έξοδος και πηγή φωτός βρίσκεται πίσω τους. Δεν μπορούν να γυρίσουν, καθώς είναι αλυσοδεμένοι, οπότε η μόνη τους ευκαιρία είναι να παρατηρήσουν το σκιές των όντων που περνούν από το εξωτερικό, προβάλλονται μπροστά τους, στον τοίχο απέναντι από το Εξοδος.

Το σπήλαιο είναι η αναπαράσταση του κόσμου της δόξας, δηλαδή, όπως προαναφέραμε, του κόσμου όπου οι κρατούμενοι κατασκευάζουν τις απόψεις τους σύμφωνα με λογικά φαινόμενα, ψεύτικα αντίγραφα. Έξω, δηλαδή, στον κόσμο των Ιδεών, υπάρχουν πραγματικά και αληθινά όντα.

Η ιστορία συνεχίζεται με την περίπτωση ενός από τους άνδρες, ο οποίος αφήνεται ελεύθερος και με κόπο και πόνο ανεβαίνει στον έξω κόσμο, όπου σιγά σιγά συνηθίζει να βλέπει το φιγούρες κατευθείαν. Η διαδικασία που περιγράφεται είναι, στην πραγματικότητα, η σταδιακή άνοδος προς τη γνώση. Τέλος, ο ίδιος άνθρωπος αναγκάζεται να κατέβει για άλλη μια φορά στη σπηλιά, με τα ίδια βάσανα που υπέστη όταν την άφησε. Ανατολή κίνηση είναι αυτό του διαλεκτική αύξουσα-καθοδική που προτείνει ο Πλάτων ως τρόπο γνώσης της αλήθειας. Επιστρέφοντας, οι πρώην συνάδελφοί του τον ειρωνεύονται και τον τιμωρούν.

Ο Πλάτων βεβαιώνει ότι είναι ο άνθρωπος που ανεβαίνει, δηλαδή ο σοφός άνθρωπος, που γνωρίζει τις Ιδέες, αυτός που πρέπει να κυβερνά την πόλη. Με αυτή την έννοια, βλέπουμε ότι υπάρχει στενή σχέση, σύμφωνα με τον φιλόσοφο, μεταξύ γνώσης, ηθικής και πολιτική.

Αρχές της Πλατωνικής Μεταφυσικής

ο μεταφυσική Η πλατωνική —δηλαδή, σε γενικές γραμμές, η εξήγηση του όντος—, χαρακτηρίζεται από δυαδική μεταφυσική. Ο Πλάτων λαμβάνει, ως αφετηρία, τα αξιώματα του Παρμενίδη για την κατάσταση του όντος και τη μονοφωνία των ιδεών. Ο κόσμος, λοιπόν, μπορεί να χωριστεί σε δύο περιοχές: στον νοητικό κόσμο και στον αισθητό κόσμο. Ο νοητός κόσμος είναι ο κόσμος της ύπαρξης, των ουσιών, του πραγματικού. Σε αυτό βρίσκονται οι Ιδέες, που αποτελούνται από αρχέτυπα ό, τι υπάρχει. Αυτός ο κόσμος χαρακτηρίζεται από το ότι είναι παγκόσμιος, τέλειος, μοναδικός, απαραίτητος, αντικειμενικός, αμετάβλητος, άχρονος, άχωρος και η ύπαρξή του είναι ανεξάρτητη από το δικό μας σκέψη.

Αντίθετα, ο λογικός κόσμος δεν είναι παρά εμφάνιση. Είναι ένας κόσμος που χαρακτηρίζεται από το ιδιαίτερο, το ατελές, το πολλαπλό, το ενδεχόμενο, το άτομο ή υποκειμενικό, το μεταβλητό, το χωροχρονικό και, σε αντίθεση με τον κατανοητό κόσμο, εξαρτάται από το σκέψη.

Με αυτόν τον τρόπο, τα χαρακτηριστικά των δύο περιοχών είναι αντίθετα. Ωστόσο, υπάρχει μια σχέση μεταξύ των δύο κόσμων, στο βαθμό που είναι όμοιοι. Ο αισθητός κόσμος συμμετέχει στον νοητό κόσμο, ενώ τα αισθητά πράγματα βρίσκονται στις Ιδέες, μέσω μιας σχέσης ομοιότητας. Έτσι, για παράδειγμα, τα μοναδικά αντικείμενα που αντιλαμβανόμαστε μέσω των αισθήσεων είναι υποβαθμισμένα αντίγραφα αρχέτυπα, αποστάγματα, που βρίσκονται στον κόσμο των Ιδεών, στον οποίο έχουμε πρόσβαση μέσω του λόγος. Με τη σειρά τους, οι Ιδέες είναι διατεταγμένες σε αύξουσα σειρά, ανάλογα με τον βαθμό οντότητάς τους, όντας η Ιδέα του Καλού αυτή με τη μεγαλύτερη οντότητα και, αργότερα, την υψηλότερη Ιδέα.

Η γνωσιολογική πτυχή

Η πλατωνική γνωσιολογία καθιερώνει δύο τρόπους γνώσης: αφενός το πεδίο της δόξας, δηλαδή, γνώμη—, προϋποθέτει γνώση μέσω των αισθήσεων, επομένως, είναι μερική και ατελής; ενώ το πεδίο της επιστήμης - η νόμιμη γνώση - είναι προσβάσιμο μόνο μέσω της λογικής και γεννά μια καθολική και αληθινή γνώση, αυτή των Ιδεών. Η μέθοδος που οδηγεί από το ένα επίπεδο στο άλλο στην αναζήτηση της αλήθειας είναι η διαλεκτική ανόδου-φθίνουσας.

Υπό αυτή την έννοια, η πλατωνική γνωσιολογία είναι στενά συνδεδεμένη με τη μεταφυσική της, με τέτοιο τρόπο που υπάρχει μια ιεραρχία οντολογικά-επιστημολογικά από τις ύψιστες Ιδέες στα αισθητά αντίγραφά τους, οντολογικά υποβαθμισμένα.

Βιβλιογραφία

PLATÓN, República, Book VII, Ed. Gredos, Μαδρίτη 1992 (Μετάφραση του C. Έγκερς Λαν).