ეპისტემის 20 მაგალითი

კონცეფცია ეპისტემე იგი გამოიყენება ფილოსოფიასა და ეპისტემოლოგიაში ცოდნის აღსანიშნავად, რომელიც ჩვეულებრივ სისტემატურია, ანუ აქვს კონკრეტული მეთოდი, ცოდნა და შესწავლის ობიექტი. Მაგალითად: ფიზიკის მიერ წარმოებული ცოდნა.

ეს ცოდნა საყოველთაოდ მოქმედებს, ის ემპირიულად ან რაციონალურად არის დემონსტრირებული და ეწინააღმდეგება ცოდნას რწმენებზე დაფუძნებული, რადგან ეს უკანასკნელი არ შეიძლება გადამოწმდეს ან დაექვემდებაროს რაიმე სახის ექსპერიმენტი.

თუმცა, ტერმინი ეპისტემე, რომელიც წარმოიშვა ძველ საბერძნეთში, შეიცვალა ისტორიის სხვადასხვა დროს, რადგან გამოიყენებოდა სხვადასხვა ცნებების აღსანიშნავად.

ეპისტემე კლასიკურ ანტიკურ ხანაში

ეპისტემის ცნება ამ პერიოდში გაჩნდა პლატონის იდეებით და მოგვიანებით შეიცვალა არისტოტელეს მიერ შემუშავებულ თეორიებში.

ეპისტემე პლატონის მიხედვით (ძვ. წ. 427-374 წწ.). გ.)

ბერძენი ფილოსოფოსის აზრით, ტერმინი ეპისტემე აღნიშნავს ცოდნას, რომელიც არის ჭეშმარიტი, აბსოლუტური, უნივერსალური და უცვლელი და ეწინააღმდეგება მას. დოქსა, ანუ ცოდნა, რომელიც შედგება მოსაზრებებისა და შეხედულებებისგან და, შესაბამისად, შეიძლება იყოს ყალბი, ფარდობითი, კონკრეტული და ცვალებადი.

ჭეშმარიტი ცოდნის მისაღებად საჭიროა შეგვეძლოს გააზრებული სამყაროს იდეების ხელში ჩაგდება, რომლებიც არის ის უცვლელი არსებები, რომლებიც განსაზღვრავენ რეალობას ან გრძნობადი სამყაროს. მაგრამ მხოლოდ რამდენიმე ფილოსოფოსს შეუძლია მათზე ჭვრეტა და, ამრიგად, რეალობის ზუსტი და აბსოლუტური ცოდნის წვდომა.

მათი მისაღწევად გამოყენებული ინსტრუმენტი არის მიზეზი (რასაც პლატონი უწოდებს ლოგო). ამის ნაცვლად, გრძნობები გამოიყენება დოქსაში წვდომისთვის, ანუ გრძნობადი სამყაროს იდეებზე, რომლებიც ჭეშმარიტი იდეების მცდარი და ცვალებადი ასლია.

ეპისტემის რამდენიმე მაგალითი პლატონის მიხედვით არის:

1. ფილოსოფია. ეს არის ცოდნის ერთობლიობა, რომელიც საშუალებას აძლევს წვდომას ყველა უნივერსალურ, ჭეშმარიტ და უცვლელ იდეებზე.
2. მათემატიკა. ეს არის ცოდნის ერთობლიობა, რომელიც საშუალებას აძლევს წვდომას იდეებზე, რომლებსაც არ აქვთ კავშირი გონივრული სამყაროში და რომლებიც გამოხატავენ კავშირებს რიცხვებს შორის.
3. პოლიტიკა. ეს არის ცოდნის ერთობლიობა, რომელიც იძლევა პოლისის შესახებ ნამდვილ ცოდნას.

ესპისტემე არისტოტელეს მიხედვით (384-322 ა. გ.)

ამისთვის არისტოტელე, ეპისტემაც უნივერსალური, ჭეშმარიტი და უცვლელი ცოდნაა, მაგრამ ის მხოლოდ ამ პირობას აკმაყოფილებს ცოდნა, რომელიც საშუალებას იძლევა განისაზღვროს ერთეულების პირველი მიზეზები და ყველაფერი, რაც მასში ხდება სამყარო.

პირველი მიზეზები შეიძლება იყოს მატერიალური (ობიექტის მასალა), ფორმალური (რაღაცის არსი და სტრუქტურა), ეფექტური (რაც იწვევს ცვლილებას) ან ფინალი (მიზანი, რომლისკენაც რაღაც არის მიმართული) და მათთან ერთად ახსნილია ყველაფრის მიზეზი. არსებული.

პლატონის მსგავსად, არისტოტელეც ადგენს, რომ ეპისტემა არის დოქსას საპირისპირო, რწმენაზე და შეხედულებებზე დაფუძნებული ცოდნა. მაგრამ ლოგო ჭეშმარიტი ცოდნის წვდომა არ არის იგივე ორი ფილოსოფოსის თეორიებში, რადგან, არისტოტელეს თანახმად, ის შეიძლება შედგებოდეს ორი მსჯელობისგან:

არისტოტელეს მიხედვით ეპისტემის რამდენიმე მაგალითია:

1. მეტაფიზიკა. ეს არის ცოდნის ერთობლიობა, რომელიც იძლევა წვდომის საშუალებას ყველა პირველ მიზეზზე.
2. ფიზიკა. ეს არის ცოდნის ერთობლიობა, რომელიც იძლევა მოძრაობის ძირეულ მიზეზებზე წვდომის საშუალებას.
3. Ეთიკის. ეს არის ცოდნის ერთობლიობა, რომელიც იძლევა ადამიანთა სამართლიანი ქმედებების პირველ მიზეზებზე წვდომის საშუალებას.

ეპისტემე შუა საუკუნეებში

შუა საუკუნეებში ეპისტემა ძირითადად დაკავშირებული იყო თეოლოგიასთან, ანუ იმ დისციპლინასთან, რომ ეხება ცოდნის შესწავლას, რომელიც დაკავშირებულია ღვთაებებთან და, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, ღმერთთან Ქრისტიან.

ეპისტემე თომა აკვინელის მიხედვით (1224-1274)

თომა აკვინელი იღებს არისტოტელეურ იდეებს ეპისტემის შესახებ და ასევე მსჯელობას, რომელიც გამოიყენება მის საპოვნელად. მაგრამ თავის თეორიაში ის ადგენს, რომ მხოლოდ ბიბლიაში მოცემული ცნებების გამოყენება შეიძლება გავიგოთ რეალობა და რომ ამ წიგნში არის ჭეშმარიტი, უნივერსალური და შეუცვლელი.

არისტოტელეს მსგავსად, თომა აკვინელი ამტკიცებს, რომ ცოდნა არის პირველი მიზეზების ცოდნა და რომ მათთან ერთად შეიძლება განისაზღვროს ყველაფრის არსი, რაც არსებობს, სიკეთისა და ბოროტისა.

ეპისტემის მაგალითი თომა აკვინელის მიხედვით არის:

1. ღვთისმეტყველება. ეს არის მეცნიერება, რომელიც იძლევა ღმერთის შეცნობის საშუალებას, ანუ წვდომას იმ ერთეულზე, რომელიც წარმოადგენს ეფექტურ მიზეზს, შესაბამისად, სამყაროში არსებული ყველაფრის წარმოშობას.

ეპისტემე უილიამ ოკჰემის მიხედვით (1285-1347)

უილიამ ოკჰემელი, ღმერთის არსებობის უარყოფის გარეშე, გამოყოფს თეოლოგიას მეცნიერებისგან და აყალიბებს თეორიას, რომელიც განსხვავდება პლატონის, არისტოტელეს და თომას პოსტულატებისგან. აკვინელი, რადგან ის ამტკიცებს, რომ არ არსებობს უნივერსალურები, ანუ უცვლელი იდეები ან ცნებები, რომლებიც ხსნიან ან არიან მიზეზი ყველაფრის არსებობისა, რაც სამყაროშია. რეალური.

მისთვის არსებობს მხოლოდ დეტალები, ანუ ელემენტები, რომლებიც შექმნილია ღმერთის მიერ, ეს წილი მსგავსება, მაგრამ რომ მათ არ აქვთ საერთო მახასიათებლები და, შესაბამისად, ისინი ერთადერთია, რაც შეიძლება იყოს ნაცნობები.

ეპისტემის მაგალითი უილიამ ოკჰემის მიხედვით არის:

1. ოკამის საპარსის პრინციპი. ეს განსაზღვრავს, თუ როგორ უნდა წარმოიქმნას ცოდნა და რა არის შესწავლის ობიექტი, რადგან ვარაუდობს, რომ თუ არავის უნახავს გარკვეული პირები, ეს არ არსებობს, შესაბამისად, ერთეულების არსებობა არ არის დამოკიდებული სხვა ერთეულების არსებობაზე, რომლებიც არ არიან რეალურ სიბრტყეში.

ეპისტემა თანამედროვეობაში

იყვნენ სხვადასხვა ფილოსოფოსები, რომლებსაც ევალებოდათ იმის დადგენა, თუ რა არის ეპისტემა ამ პერიოდში, მაგალითად ჰეგელი.

Episteme გეორგ ვილჰელმ ფრიდრიხ ჰეგელის მიხედვით (1770-1831)

გერმანელი ფილოსოფოსი იღებს არისტოტელესეული ეპისტემის კონცეფციას, რადგან ის ადგენს, რომ არსებობს მხოლოდ ერთი ჭეშმარიტება, რომელიც არის აბსოლუტური, რაციონალური და უნივერსალური. მაგრამ ის შემოაქვს მოდიფიკაციას, რადგან ამტკიცებს, რომ ეს არ არის უცვლელი, არამედ იცვლება (ის ყოველთვის სხვა ხდება).

ჰეგელი ამტკიცებს, რომ ჭეშმარიტების წვდომისთვის აუცილებელია ობიექტის მომავლის ცოდნა, ანუ მისი დიალექტიკის გაგება, რომელიც შედგება სამი ეტაპისგან:

ეპისტემის რამდენიმე მაგალითი ჰეგელის მიხედვით:

1. ესთეტიკის მომავალი.

• დადასტურება. ესთეტიკა ფერწერიდან იწყება, რაც მატერიალურია.
• უარყოფა. ესთეტიკა უარყოფს მის მატერიალურ მხარეს მუსიკასთან, რომელიც სულიერია.
• უარყოფის უარყოფა. ესთეტიკა წყვეტს წინააღმდეგობას პოეზიასთან, რომელიც არის მატერიალური და სულიერი და წარმოიქმნება სილამაზის უნივერსალური იდეა.

1. ისტორიის მომავალი, რაც გაგებულია, როგორც სულის განვითარება.

• დადასტურება. აღმოსავლური მონარქია, რადგან ეს არის ხელისუფლების ტიპი, რომელშიც სულს არ აქვს თავისუფლება.
• უარყოფა. ბერძნული დემოკრატია, რადგან ეს არის ხელისუფლების ტიპი, რომელშიც სული აცნობიერებს თავისუფლებას.
• უარყოფის უარყოფა. კონსტიტუციური მონარქია, რადგან ეს არის ხელისუფლების ტიპი, რომელშიც სული აქვს თავისუფლებას.

ეპისტემე მე-20 საუკუნეში

ამ პერიოდში იყვნენ სხვადასხვა ფილოსოფოსები და მოაზროვნეები, რომლებიც სწავლობდნენ ეპისტემის ცნებას. თუმცა, ამ კონცეფციაში ყველაზე რადიკალური ცვლილებები სწორედ მიშელ ფუკომ, ფრანგმა ფილოსოფოსმა შემოიტანა.

ეპისტემე მიშელ ფუკოს მიხედვით (1926-1984)

მიშელ ფუკოს აზრით, ეპისტემის ცნება ეხება არა ცოდნას, არამედ იმ დისკურსებს, რომლებიც შესაძლებელს ხდის გარკვეული ცოდნის გამოვლენას და დაადგენს რა არის ჭეშმარიტი და რა არის არა.

აქედან გამომდინარეობს ორი აზრი; ჭეშმარიტება არის ის, რაც დაწესებულია ძალაუფლების ურთიერთობით და რომელიც ხდება კონკრეტულ კონტექსტში და ცოდნა არ არის აბსოლუტური ან უნივერსალური, მაგრამ რომ ეს პირობითია, რადგან ისტორიული პირობები (ენა, ღირებულებები და მეცნიერების იერარქია) განსაზღვრავს, არის თუ არა განცხადება მართებული.

ამიტომ, თეორია ან კონცეფცია შეიძლება იყოს ჭეშმარიტი გარკვეულ მომენტში, მაგრამ არა მოგვიანებით. მაგალითად, ოთხი იუმორის თეორია, რომელიც არის ის, რომ სხეული შეიცავს ოთხ ნივთიერებას ან იუმორს რომელიც განსაზღვრავს ჯანმრთელობას, მოქმედებდა ძველი საბერძნეთიდან მე-19 საუკუნემდე, როდესაც ის განადგურდა წამალი.

ეპისტემის მაგალითები ფუკოს მიხედვით:

1. რენესანსული ეპისტემე (მე-15 და მე-16 სს.). ამ პერიოდს ახასიათებს უწყვეტობის და მსგავსების ურთიერთობა სიტყვებსა და ნივთებს შორის (ფუკო იყენებს ტერმინს "ნივთები" მიუთითებს იმაზე, რაც არსებობს რეალურ სამყაროში) და იმის დასადასტურებლად, რომ ყველაფერი ასახსნელია და შედარებადია ერთეულებთან მსგავსი. მაგალითად, ანალოგია შეიძლება გაკეთდეს ადამიანის სხეულის ფუნქციონირებასა და მცენარეთა ფუნქციონირებას შორის.
2. კლასიკური ეპისტემა (მე-17 და მე-18 სს.). ამ პერიოდს ახასიათებს სიტყვებისა და საგნების უწყვეტობის ურთიერთობის შეწყვეტა, რადგან ტერმინებსა და რეფერენტებს შორის მყარდება წარმომადგენლობითი ურთიერთობა. ამ მიზეზით, მსგავსების ახსნა მიტოვებულია და ჩვეულებრივი ნიშნების სისტემები და კატეგორიები გამოიგონეს სამყაროს აღსაწერად. მაგალითად, შემუშავებულია ბუნებრივი ისტორია, რომელშიც ცოცხალი არსებების კლასიფიცირება და მათი იერარქია დგინდება მათი იდენტობებისა და განსხვავებების მიმართ.

ეპისტემა დღეს

ამჟამად ეპისტემას უწოდებენ ცოდნას, რომელსაც აწარმოებს მეცნიერება, ანუ ის ემპირიულად არის დამოწმებული. ან რაციონალურად და რომელიც ეწინააღმდეგება დოქსას, ანუ ცოდნას, რომელიც არ არის გამოვლენილი და რომელიც დაფუძნებულია რწმენაზე ან მოსაზრებები.

გარდა ამისა, ტერმინი ასევე შეიძლება გამოყენებულ იქნას როგორც მეცნიერების სინონიმი. ფიზიკა, მათემატიკა და ბიოლოგია ეპისტემის მაგალითებია.

ეპისტემის რამდენიმე მაგალითი დღეს:

1. ასტრონომიის მიერ წარმოებული ცოდნა. ეს არის კანონების ერთობლიობა, რომელიც ხსნის სხეულების ფუნქციონირებას და სივრცის ფენომენებს.
2. ქიმიის მიერ წარმოებული ცოდნა. ეს არის ცოდნის ერთობლიობა, რომელიც ხსნის მატერიის წარმოშობას, მახასიათებლებსა და ქცევას.
3. მათემატიკის მიერ წარმოებული ცოდნა. ეს არის ცოდნის ერთობლიობა, რომელიც რაციონალურად ხსნის რიცხვების თვისებებსა და მოქმედებებს.
4. ბიოლოგიის მიერ წარმოებული ცოდნა. ეს არის ცოდნის ერთობლიობა, რომელიც ხსნის ცოცხალი არსებების მახასიათებლებსა და ქცევას.
5. გეოლოგიის მიერ წარმოებული ცოდნა. ეს არის ცოდნის ერთობლიობა, რომელიც ასახავს დედამიწის სტრუქტურის მახასიათებლებსა და შემადგენლობას.
6. პალეონტოლოგიის მიერ წარმოებული ცოდნა. ეს არის ცოდნის ნაკრები, რომელიც ასახავს წარსულში დედამიწაზე მცხოვრები ცოცხალი არსებების მახასიათებლებსა და ისტორიას.
7. გეოგრაფიის მიერ წარმოებული ცოდნა. ეს არის ცოდნის ნაკრები, რომელიც გამოიყენება დედამიწის აღსაწერად და წარმოსაჩენად.
8. მედიცინის მიერ წარმოებული ცოდნა. ეს არის ცოდნისა და ტექნიკის ნაკრები, რომელიც გამოიყენება დაავადებების პრევენციის, მკურნალობისა და განკურნების მიზნით.
9. ეკონომიკის მიერ წარმოებული ცოდნა. ეს არის ცოდნის ერთობლიობა, რომელიც ხსნის საქონლისა და მომსახურების წარმოებას და ვაჭრობას.
10. სტატისტიკის მიერ წარმოებული ცოდნა. ეს არის ცოდნის ნაკრები, რომელიც გამოიყენება მონაცემების, ალბათობებისა და პროპორციების გასაანალიზებლად.

შეიძლება მოგემსახუროთ: